تنبلی چشم چیست؟ درمان تنبلی چشم با 7 تکنیک خانگی

تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که مغزتان، یک چشم شما را برای دیدن نسبت به چشم دیگر ترجیح می‌دهد! این موضوع اغلب به‌دلیل دید ضعیف در چشم دیگر شما اتفاق می‌افتد که باعث می‌شود در نهایت، مغز شما سیگنال‌های چشم ضعیف یا «تنبل» را نادیده بگیرد. این موضوع می‌تواند به بینایی، به‌ویژه به درک «عمق تصاویر» آسیب برساند. اصطلاح پزشکی تنبلی چشم «آمبلیوپی (amblyopia)» است. چشم تنبل شما لزوماً نسبت به چشم سالم، متفاوت به نظر نمی‌رسد؛ اما ممکن است در جهات مختلف «سرگردان» یا «چپ» شود. در واقع اصطلاح تنبلی هم از اینجا می‌آید. این عارضه معمولاً فقط در یکی از چشم‌ها اتفاق می‌افتد؛ اما در شرایط خاص، ممکن است بینایی هر دو چشم را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، این بیماری معمولاً در کودکان رخ می‌دهد. با این اوصاف، بیایید ببینیم که تنبلی چشم چیست و چه علائمی دارد و برای درمان آن چه گزینه‌هایی پیشِ رو داریم.

تنبلی چشم چیست؟

آمبلیوپی یک بیماری چشمی است که در آن یک چشم به دلیل مشکلات رشدی (مانند وجود مسیرهای عصبی غیرمعمول از مغز به شبکیه چشم که باعث می‌شوند سیگنال‌های بینایی کمتری از چشم به مغز ارسال شود)، بینایی ضعیف‌تری نسبت به دیگری دارد. سایر بیماری‌های چشمی که باعث تنبلی آن می‌شوند عبارت‌اند از: ناهماهنگی چشم‌ها یا چشم‌های ضربدری که در نتیجۀ آن‌ها، یک چشم، موردعلاقۀ مغز قرار می‌گیرد و بینایی ضعیف‌تری در چشم دیگر ایجاد می‌کند.

یک چشم تنبل می‌تواند شبیه یک چشم ضربدری یا چشم برگشته یا چپ دیده شود. بااین‌حال، ازآنجاکه این عارضه نتیجۀ ضعف چشم است، می‌تواند به شکل‌های دیگری نیز به نظر برسد؛ مثلاً چشم‌های نامرتب، یا یک چشم که با تمرکز حرکت نمی‌کند، یا چشمی که با حرکت چشم دیگر می‌چرخد یا می‌لرزد؛ اما در بسیاری از موارد، این بیماری می‌تواند کاملاً طبیعی به نظر برسد؛ یعنی کسی از بیرون متوجه آن نمی‌شود!

دلایل و علائم تنبلی چشم

به‌دلیل تجربۀ بصری غیرطبیعی که آمبلیوپی در اوایل زندگی ایجاد می‌کند، مسیرهای عصبی موجود در لایه‌های نازک بافت شبکیه که در پشت چشم و مغز قرار دارند، تغییر می‌کنند. چشم ضعیف‌تر سیگنال‌های بینایی کمتری دریافت می‌کند و در نهایت، توانایی چشم‌ها برای کار با هم کاهش پیدا می‌کند و مغز ورودی چشم ضعیف‌تر را سرکوب می‌کند یا کلاً نادیده می‌گیرد.

اکنون که دیدیم تنبلی چشم چیست بیایید به علل ایجاد این بیماری بپردازیم.

• عدم تعادل عضلانی (استرابیسم آمبلیوپی): شایع‌ترین علت این بیماری، عدم تعادل در عضلاتی است که چشم‌ها را در جای خود قرار می‌دهند. این عدم تعادل می‌تواند باعث شود که چشم‌ها به‌سمت داخل یا بیرون کاسۀ سر کشیده یا فشرده شوند؛ درنتیجه نتوانند با هم به‌طور هماهنگ کار کنند.
• تفاوت در وضوح بینایی بین چشم‌ها (آمبلیوپی انکساری): تفاوت قابل توجه بین ضعف بینایی دو چشم (اغلب به‌دلیل دوربینی؛ اما گاهی اوقات به‌دلیل نزدیک‌بینی یا انحنای سطحی ناهموار چشم (آستیگماتیسم)) می‌تواند منجر به تنبلی شود. معمولاً از عینک یا لنزهای تماسی برای اصلاح این مشکلات انکساری استفاده می‌شود. در برخی از کودکان تنبلی ناشی از ترکیبی از استرابیسم و مشکلات انکساری است.
• سایر بیماری‌های چشمی: وجود مشکل در یک چشم، مانند یک ناحیه کدر در عدسی (آب مروارید)، می‌تواند دید واضح را در آن چشم از بین ببرد. تنبلی در دوران نوزادی نیاز به درمان فوری دارد، چون ممکن است باعث از دست دادن دائمی بینایی شود. در واقع تنبلی نوزادی اغلب به عنوان خطرناک‌ترین و شدیدترین نوع آمبلیوپی دسته‌بندی می‌شود.

عوامل مرتبط با افزایش خطر تنبلی در چشم عبارت‌اند از:

• تولد زودرس؛
• اندازۀ کوچک نوزاد در بدو تولد؛
• سابقۀ خانوادگی؛
• ناتوانی‌های رشدی.

علائم و نشانه‌های آمبلیوپی عبارت‌اند از:

• چشمی که به درون یا بیرون سرگردان است؛
• چشم‌هایی که به نظر می‌رسد با هم کار نمی‌کنند؛
• درک ضعیف از عمق تصاویر؛
• چروکیده یا بسته‌شدن یک چشم یا پف‌کردن آن؛
• گیج‌خوردن سر؛
• وجود نتایج غیرطبیعی در تست‌های غربالگری بینایی.

گاهی اوقات این بیماری، بدون معاینۀ چشم قابل تشخیص نیست.

آیا می‌توانید تنبلی چشم را رفع کنید؟

درمان مؤثر این بیماری به این معنی است که ابتدا متوجه شوید چه چیزی باعث آن شده است، سپس برای اصلاح بینایی در چشم ضعیف‌تر تلاش کنید. درمان تنبلی چشم با روش های خانگی معمولاً بهترین راهکار است. این درمان‌ها به‌ویژه در کودکان کمتر 7 سال که بینایی آن‌ها هنوز در حال رشد است مؤثرتر هستند. برخی از درمان‌هایی را که باید در نظر گرفته شوند در ادامه می‌خوانید.

• برای تیزترکردن بینایی، به‌ویژه در چشم ضعیف‌تر، از عینک استفاده کنید. برای خرید فریم عینک طبی مردانه و همچنین خرید فریم عینک طبی زنانه به فروشگاه‌های معتبر مراجعه کنید تا یک عینک استاندارد و باکیفیت بخرید.
• چند ساعت در روز یک چشم‌بند روی چشم قوی‌تر خود بگذارید تا مغزتان شروع به تکیه بر چشم ضعیف‌تر کند.
• رفع تاری موقت دید در چشم قوی‌تر با قطرۀ آتروپین می‌تواند مؤثر باشد.
• مواردی که بینایی را مختل می‌کنند، مانند افتادگی پلک یا آب مروارید را با جراحی اصلاح کنید.
• برای تقویت چشم ضعیف اجازه دهید فرزندتان با استفاده از هدست واقعیت مجازی (در کودکان 4 تا 7 سال)، هر روز چندین ویدیو تماشا کند.
• انجام تمرینات چشمی برای تقویت چشم ضعیف هم یک راهکار مؤثر در درمان این بیماری است. پزشک متخصص چشم، نحوه صحیح انجام تمرینات چشمی را به شما آموزش خواهد داد.
• با عمل جراحی عضله چشم نیز می‌توان کاری کرد تا چشم‌ها با هم هماهنگ‌تر کار کنند.

اکنون که دیدیم تنبلی چشم چیست این 7 تکنیک خانگی را هم برای درمان این بیماری امتحان کنید:

• درمان پوش-آپ با مداد (PPT):

• مداد را جلوی خود (یا فرزندتان) در فاصله نیم‌متری نگه دارید.
• به‌آرامی مداد را به بینی، قبل‌از جایی که آن را تار ببینید، نزدیک کنید.
• وقتی مداد تار شد، آن را از بینی دور کنید.
• 5 جلسه در روز، حداقل 3 بار در هر جلسه این کار را انجام دهید.

1. 1. رنگ آمیزی درون خطوط: به کودکتان بگویید که شکل‌های روی صفحه را با دقت رنگ آمیزی کند و از خط‌ها بیرون نرود.
   2. بازی‌های ویدیویی: بازی‌های ویدیویی با طراحی ویژه که با استفاده از عینک انجام می‌شوند، نویدبخش درمان آمبلیوپی هستند. این بازی‌ها به‌صورت دوگانه انجام می‌شوند؛ یعنی هر چشم چیزی متفاوت را از طریق عینک مشاهده می‌کند؛ مثلاً کنتراست تصاویر در هر یک از چشمی‌های عینک متفاوت خواهد بود.

• دات کارت: 

• روی یک کارت مستطیلی که از مقوا ساخته شده است، چند نقطه بکشید.
• کارت را از درازا روبه‌روی بینی خود بگیرید تا خطِ نقطه‌ها مستقیماً جلوی صورت شما قرار گیرد.
• کارت را کمی به‌سمت پایین خم کنید.
• بر دورترین نقطه تمرکز کنید. اگر چشمان شما به‌درستی همگرا شوند، الگوی نقاط باید به‌شکل A به نظر برسد. نقطه‌ای که روی آن فوکوس می‌کنید باید تکی باشد و تار نباشد.
• روی نقطه بعدی در خط و سپس نقطه بعدی تمرکز کنید و هر نقطه را به‌مدت پنج ثانیه در فوکوس چشمان خود نگه دارید. اگر چشمان شما به‌درستی همگرا شوند، یک شکل X تشکیل می‌شود.
• وقتی به نزدیک‌ترین نقطه به خود برسید، نقاط پشت دو برابر می‌شوند و شکل V را تشکیل می‌دهند.

1. پازل: کنار هم قراردادن پازل‌ها با چسب تنبل می‌تواند به تقویت آن کمک کند.
2. خواندن: 30 دقیقه مطالعه در روز برای درمان این بیماری مناسب است.
3. کارت‌های همگرایی بشکه‌ای: این تمرین در درجۀ اول برای درمان اگزوتروپی (نوعی استرابیسم) استفاده می‌شود. می‌توانید این کارت‌ها را بخرید یا خودتان با استفاده از ویدیوهای موجود در اینترنت بسازید (Barrel convergence cards را در یوتیوب سرچ کنید).

چشم‌پزشکان می‌گویند که هرچه زودتر برای درمان آمبلیوپی اقدام کنید، نتایج آن بهتر خواهند بود؛ اما حتی اگر بیماری چشم شما یا کودکتان به وضعیت وخیمی رسیده است، باز هم به‌دنبال درمان باشید و فکر نکنید که خیلی دیر شده است. همچنین همانطور که گفتیم، این بیماری در کودکان بسیار شایع‌تر از بزرگسالان است؛ بنابراین بهتر است به‌صورت دوره‌ای و منظم، چشمان کودک خود را تحت نظر یک متخصص بررسی کنید. اگر کودکان مبتلا؛ هرچه زودتر درمان شوند (قبل از 5 سالگی)، به‌طور کامل و بدون مشکلِ بینایی در طولانی مدت بهبود خواهند یافت؛ اما اگر درمان به تعویق بیفتد، ممکن است کودک در درک عمق دچار مشکل شود. افراد بالای 10 سال هم ممکن است فقط مقداری از بینایی خود را با درمان به دست آورند و چشم آسیب‌دیده احتمالاً تا آخر عمر دچار مشکل بینایی شوند.

تشخیص تنبلی چشم در کودکان

چشم‌پزشکان با بررسی اینکه آیا بینایی بین دو چشم متفاوت است یا خیر، آمبلیوپی را تشخیص می‌دهند. برای بررسی دید نوزاد یا کودک خردسال، چشم‌پزشک ممکن است یکی از چشم‌های کودک را بپوشاند و ببیند که او با چشم دیگرش چقدر می‌توانند یک شی متحرک را دنبال کنند. پزشک همچنین ممکن است نحوۀ واکنش کودک را در هنگام پوشاندن یک چشم بررسی کند. اگر یک چشم مبتلا به آمبلیوپی باشد و دیگری پوشیده شده باشد، ممکن است کودک سعی کند از بالا یا پایین پوشش با چشم سالم خود نگاه کند، آن را بکشد یا گریه کند. البته بینایی ضعیف در یک چشم همیشه به این معنی نیست که کودک آمبلیوپی دارد. در برخی موارد، استفاده از عینک برای اصلاح عیب انکساری یک چشم می‌تواند بینایی را بهبود بخشد.

سخن پایانی

اکنون که فهمیدیم تنبلی چشم چیست، شاید جالب باشد بدانید که به‌گفتۀ مؤسسه ملی چشم آمریکا، این بیماری از هر 100 کودک در دنیا 3 نفر را مبتلا می‌کند. آمبلیوپی بیشتر در دوران کودکی مورد توجه و درمان قرار می‌گیرد و همچنین، اولین علت نابینایی در کودکان است و تقریباً 1 نفر از هر 33 نفر را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. درحال‌حاضر 5٪ از جمعیت بزرگسال جهان تحت تأثیر این بیماری قرار دارند.